Çin, küresel teknoloji ve savunma sanayisini yakından ilgilendiren yeni bir ihracat kontrol dalgası başlatarak hem nadir toprak elementlerini hem de lityum batarya malzemelerini kapsayan kapsamlı kısıtlamalar getirdi. Çin Ticaret Bakanlığı (MOFCOM) ile Gümrük Genel İdaresi, 8 Kasım 2025 itibarıyla yürürlüğe girecek düzenlemelerle ülkenin stratejik kaynakları üzerindeki kontrolünü önemli ölçüde artırıyor.
ABD’den jet yanıt
Yeni adım, Donald Trump ile Xi Jinping arasında bu ay sonunda Güney Kore’de yapılması planlanan görüşme öncesinde Pekin’in ekonomik kozlarını güçlendirdiği bir döneme denk geldi. Trump ise kontrollerin açıklanmasının ardından şimdilik Xi Jinping ile görüşmesine gerek kalmadığını, Çin’in düşmanca davrandığını ve Çin ürünlerine yüzde 100’e varan ek gümrük vergisi uygulanacağını duyurdu.
Trump, yeni tarifenin 1 Kasım’dan itibaren mevcut uygulamaların üzerine ek olarak geleceğini söyledi. Trump ayrıca aynı tarihte ABD’nin “her türlü kritik yazılıma” ihracat kontrolleri uygulayacağını söyledi.
Kritik elementlere ek kontrol
Dünyanın işlenmiş nadir toprak elementlerinin yüzde 90’ından fazlasını üreten Çin, daha önce 12 element için geçerli olan ihracat kısıtlamalarına holmiyum, erbiyum, tulyum, evropiyum ve iterbiyum elementlerini de ekledi. Bu elementler, elektrikli araçlardan savaş uçağı motorlarına, radar sistemlerinden akıllı telefon çiplerine kadar pek çok alanda kritik öneme sahip.
Yeni düzenlemelere göre Çin ekipmanı veya malzemesiyle üretilen nadir toprak ürünlerini ihraç eden yabancı şirketler de artık Çin ihracat lisansı almak zorunda olacak. Bu kural, üretim sürecinde hiçbir Çinli şirket doğrudan yer almasa bile geçerli olacak. Söz konusu adım, ABD’nin Çin’e yönelik yarı iletken ekipman ihracatına uyguladığı kısıtlamalara benzer bir model oluşturuyor.
Çin, nadir toprak elementlerini çıkarmak ve işlemek veya nadir toprak elementlerinden mıknatıs yapmak için kullanılan teknolojinin bile ancak hükümetin izniyle ihraç edilebileceğini açıkladı. Çinli firmaların, hükümetin izni olmadan nadir toprak elementleri konusunda yabancı şirketlerle çalışması da yasak.
Pekin yönetimi ayrıca 14 nanometre veya daha gelişmiş çipler, 256 katmanlı veya daha gelişmiş bellek çipleri ile bunların üretiminde kullanılan ekipmanlara da özel denetim getirdi. Bu ürünlerin ihracatı, yapay zeka ve savunma uygulamalarıyla ilişkili araştırmalar dahil olmak üzere vaka bazında onaylanacak. Çin Ticaret Bakanlığı, yabancı savunma sanayi kullanıcılarına lisans verilmeyeceğini de açıkça belirtti.
Bataryalara da kontrol getirildi
Bununla eş zamanlı olarak Çin, lityum bataryalar ve grafit anot malzemeleri için de ilk kez ihracat kontrolleri getiriyor. Amaç, ulusal güvenliği korumak, ulusal çıkarları savunmak ve uluslararası silahlanma denetimi yükümlülüklerini yerine getirmek.
Kontroller, 300 Wh/kg veya üzeri enerji yoğunluğuna sahip yeniden şarj edilebilir lityum-iyon piller, lityum demir fosfat katot malzemeleri (2,5 g/cm³ tap yoğunluk ve 156 mAh/g kapasite üzeri) ve nikel-kobalt-manganez (NCM) veya nikel-kobalt-alüminyum (NCA) bazlı öncül malzemeleri kapsıyor. Ayrıca bazı üretim ekipmanları da kontrol listesine eklendi.
Benzer şekilde, yapay grafit anot malzemeleri, doğal ve yapay grafit karışımları ve bunların üretiminde kullanılan granülasyon reaktörleri (5 m³ kapasite üzeri), grafitleme fırınları ve kaplama ekipmanları da ihracat denetimine tabi olacak.
Kasım ayında yürürlüğe girecek
Çin’in yeni düzenlemeleri 8 Kasım’da yürürlüğe girecek. Çin malzemeleriyle üretim yapan yabancı şirketlere yönelik kuralların ise 1 Aralık’tan itibaren uygulanacağı belirtildi. Bu tarihlerin, Washington ile Pekin arasında süren 90 günlük ticaret ateşkesinin sona ermesinden hemen önceye denk gelmesi ise dikkat çekiyor.
Pekin yönetimi, tedarik endişelerini hafifletmek amacıyla lisans süreçlerinde kolaylaştırıcı önlemler alacağını da duyurdu. Buna rağmen, Çin’in yeni ihracat kontrol rejimini nasıl uygulayacağı belirsizliğini koruyor. Öte yandan, Güney Kore Sanayi Bakanlığı, ülkedeki büyük bellek çip üreticileri Samsung Electronics ve SK Hynix’in etkilenme olasılığına dikkat çekerek, Çin ile temasların sürdüğünü bildirdi. Şirketlerden de açıklama gelmedi.
Batarya merkezli ihracat düzenlemeleri ise otomotivden savunma sanayisine kadar neredeyse her alanı etkiliyor. Bu etki, spesifik ülkeler için değil, neredeyse tüm ülkeler için geçerli. Nadir toprak elementleri kontrolleri de eklenince güneş panellerinden akıllı telefonlara kadar her şeyin üretimi etkilenmiş olacak.
Nadir toprak elementleri nedir?
Nadir toprak elementleri, yüksek teknoloji ürünlerinin üretiminde kritik rol oynayan kimyasal olarak birbirine benzer 17 elementten oluşan bir gruptur. Bu elementlerin çoğu doğada bol miktarda bulunsa da, saf halde bulunmaları son derece nadirdir ve çıkarılmaları sırasında çevreye yüksek derecede zararlı atıklar oluşur.
Adlarını çok duymamış olabilirsiniz – örneğin neodimyum, itriyum veya evropiyum – ancak bu elementlerin kullanıldığı ürünlerle her gün karşılaşırsınız. Neodimyum, güçlü mıknatısların üretiminde kullanılır ve bu mıknatıslar hoparlörlerden bilgisayar sabit disklerine, elektrikli araç motorlarından jet motorlarına kadar pek çok cihazın daha küçük ve verimli olmasını sağlar. Çin, hem bu elementlerin çıkarılmasında hem de diğer minerallerden ayrıştırılarak rafine edilmesinde neredeyse tam bir tekele sahiptir. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA)’ya göre, Çin küresel nadir toprak üretiminin yüzde 61’ini, işleme kapasitesinin ise yüzde 92’sini tek başına karşılıyor.
